Çiçeklerin Açılma ve Kapanma Rutinleriyle Zamanı Tahmin Etmek: Hanımeli'ne 5 Kala?
Saatin icadından önceki dünyada, zamanı tahmin ve takip etmeye yönelik çiçekleri kadran olarak kullanma tekniğinin, tapınak bahçelerinde geliştirilmiş olma olasılığı çok yüksek. Bu sanatın yazılı tarihine bakacak olursak, benim ulaşabildiğim kaynaklara göre çiçek saatleri hayatımıza 1.yy'da “Flora Horologu” terimini ilk kullanan Yaşlı Plinius'la giriyor.
Daha sonra pek çok coğrafya ve medeniyette farklı kapsam ve amaçlarla uygulamaları oluyor. Bahçeciliği ezelden beri seven İngilizler bayılıyor bu işe en çok... Hatta çiçek saatleri üzerinden geliştirdikleri tahmin oyunları bile oynuyorlar saraylarında.
Zaman ilerliyor... 18.yy'a geldiğimizde büyük botanikçi İsveçli Carl Linnaeus da (modern taxonominin babası, bugün bildiğimiz ve kullandığımız bir çok bitkinin bilimsel adını vermiş olan bilim insanı) bitkilerin çiçek açma ve kapama süreçlerini yakından inceliyor ve üç sınıfa bölüyor...
1. Meteorici: Açılış ve kapanış saatleri hava koşullarına göre değişen çiçekler 2. Tropici: Açılışını ve kapanışını günün uzunluğuna göre değişen çiçekler 3. Aequinoctales: hava veya mevsime bakılmaksızın açılış ve kapanış için sabit zamanları olan çiçekler
Aequinoctales sınıfına koyduğu bu çiçeklerin hem açılış hem de kapanış zamanlarını Upsala be Innsbruck'da takip ve kaydeden Linnaeus'un Philosophia Botanica(1751) kitabında "Horologium florae" olarak ifade ettiği bu buluşuna bir de çiçek bahçesi tasarlayarak hayat verdiği söyleniyor.
Yukarıda Linnaeus'un orijinal çiçekleri ve kayıtlarını görebilirsiniz, yalnız unutmayın bu çiçeklerden bir deneme yapmak isterseniz;
1. hepsi aynı mevsim açan çiçekler değil
2. bulunduğumuz enleme göre tam saatleri gözden geçirmek gerekir...
Bir de Linnaeus'un Çiçek Saatinin Kadranı Olan Bitkilere bakalım mı?
Ebruliçalı (Lithodora diffusa) güneşin ufukta belirdiğini sabah 5: 00'den itibaren ilan eder, insanların yataktan kalkma vakti yakındır.
Şafak sökerken günü önce karahindiba (Taraxacum officinale) ve kahkaha çiçeği (Convolvulaceae spp.) selamlar.
Güneş daha çok kendini hissettirmeye başlar.
Saat 6.00 civarında, kadife çiçeği (Dimorphotheca sinuata) koyu gözlü çiçeklerini açarak güne uyanır.
Saat 7'de Fransız kadife çiçeği (Tagetes erecta) neşeyle “Günaydın Dünya” der etrafa ve ona beyaz nilüfer (Nymphaea alba) eşlik eder.
Sabah 8 civarında, karanfiller (Dianthus spp.) ve farekulakları (Anagallis arvensis) uykudan kalkmaya hazırlanır ki farekulakları zamanın ötesinde, günlük hava durumunu da haber verirler... Kimi zaman “fakir adamın barometresi” olarak adlandırılan bu bitkiler, yağmurlu günlerde gün boyunca kapalı kalırlar.
9:00 itibariyle semiz otları (Portulaca spp.), parlak turuncu renkleriyle aynısefalar (Calendula officinalis), sarımsı gün güzelleri (Hemerocallis) ve acem laleleri (Eschscholzia californica) yani aslında tüm parlak renkli çiçekler, güneşin enerjisini etraflarına yaymaya başlar...
Tükürükotu (Ornithogalum) gibi yatak keyfi yapmayı seven çiçekler saat 11'e kadar uyanmazlar.
Ebegümeci (Malva) öğleni müjdeler. Güzeller güzeli akşamsefaları (Mirabilis jalapa) trompet şeklindeki çiçeklerini açarak, herkesi öğleden sonra çay saatine çağırırlar - ki İngilizcede four-o-clocks, saat 4 çiçeği olarak da anılmaları bir tesadüf değildir.
Çuha çiçeği (Oenothera biennis), saat 18.00 civarında uyanır ve akşam karanlığı vakti kapanır. Antik kültürlerde güneşin henüz doğmadığı ama günün ağarmaya başladığı ve güneşin dünyayı terk ettiği ama karanlığın çökmediği bu ara saatler öteki ruhlara aittir. Dolayısıyla çuha çiçeklerinin perilerin favori çiçeklerinden olduğu söylenir.
Hanımeli (Lonicera spp.) de karanlık çökmeye başladıkça açar çiçeklerini, akşam saatlerinde günün yorgunluğunu kokusu ile yatıştırmak için...
Akşam 9:00 olduğunda karanlıkta parlayan tüm beyaz çiçekler; tütün çiçekleri (Nicotiana spp.), ay sarmaşıkları (Ipomoea alba) ve şeytan elmaları (Datura spp.) yaz ortası sıcağında yükselen güzel ve güçlü kokularıyla gecenin havasına nüfuz ederler.
Saatin gece yarısını vurduğunu, sadece belli bir yaşa geldikten sonra çiçek açan egzotik ev bitkisi perili şato'dan (cereus spp.) öğrenebiliriz.
Hiç Kolay Bir Proje Olmadığını Söylemek Gerek
Onların büyüleyici içsel saatlerini tetikleyen değişken(ler) her ne ise, çiçekleriniz her zaman planlandığı gibi performans göstermeyebilirler. Güneşin yoğunluğuna, sıcaklığa, ışığa, hava durumuna ve hatta enleme bağlı olarak daha önce veya daha sonra açılarak belirsizlikler yaratabilirler.
Dolayısıyla her ne kadar kulağa harika bir fikir gibi gelse de uygulamasında da ciddi zorluklar olan bir proje olduğunu unutmayın lütfen.
Her sene çiçek saati konsepti ile ilgili 100lerce soru ve yönlendirme talebi alan Linnean Society'den, bugüne kadar tam anlamıyla başarılı bir çiçek saati uygulaması ile karşılaşmadıklarını belirtmişler.
Bir diğer yandan, bir çiftlikte yaşıyorsanız yakalamanız gereken bir uçak yoksa, çiçekleriniz size saati haber verirken mekanik bir saate neden ihtiyacınız olsun?
REFERANSLAR
Brian G.G.(1987) Linnaeus’ Floral Clock, The Linnean 3(1), s.26–29
Linnaeus, C. (1775) The Elements of Botany. London
Tortorello, M. (2015) "In the Garden: Five Minutes to Moonflower" The New York Times. 28 Ocak 2015. Retrieved from: https://www.nytimes.com/2015/01/29/garden/planting-a-clock-that-tracks-hours-by-flowers.html