Osmanlı Hekimlerinden Yadigar Şifalı Bir Macun: "Gülbeşeker" Nasıl Hazırlanır?

Osmanlı hekimlerinin, kokulu güllerin açtığı Mayıs itibariyle hazırlanmaya başladığı gül macun ve balları, tedavide sindirim sistemini terbiye etmek için kullanılmış, mide hastalıklarında ise ilaç olarak reçete edilmiş. 

Bununla beraber ağır yemeklerden sonra oluşan mide yanmaları ve hazımsızlık gibi şikayetleri gidermek için, günlük hayatta bir tatlı kaşığı gülbeşeker tüketmek de yaygın halk pratikleri arasındaymış.

Gülbeşeker Kaşığı

Ben özellikle kaşık konusunu çok ilginç buluyorum...

Osmanlı’da gülbeşeker o kadar bilinen ve yaygın kullanılan bir terkipmiş ki, bugün bizim bildiğimiz “mama/tatlı kaşığı” o dönem “gülbeşeker kaşığı” olarak anılıyormuş. 

Hekimler reçetelerinde “bir gülbeşeker kaşığı”, “2 gülbeşeker kaşığı” gibi ifadeler kullanıyorlarmış. 

Yavaş yavaş Isparta güllerinin açmaya başlamasıya, şu günlerde “Gülbeşeker” tarifi paylaşmanın mantıklı olacağını düşündüm. Öyle ki bu tarif, taze gül çiçekleri olmadan uygulamak mümkün değil.

Taze Isparta Güllerini Nereden Bulabilirsiniz?

Taze gül yaprakları edinmenin en güzel yolu - balkon veya terasınızda Isparta gülü yetiştirmek.

Şu anda bir Isparta gülü sahibi değilseniz, Ispartalı veya Isparta'da yaşayan bir tanıdığınızdan, açan güllerden bir kısım taze çiçek toplayıp size kargolamasını rica edebilirsiniz.

Çok nadir de olsa pembe gül yapraklarını, bu dönemde kimi manav ve sokak satıcılarından da temin edebiliyorsunuz.

Son olarak daha güzel bir senede, gül hasatı için bir Isparta gezisi organize edip kendiniz de toplayabilirsiniz çiçeklerinizi.

Maalesef benim bildiğim başka da bir yolu yok taze gül çiçeği edinmenin...

"Gülbeşeker" Nasıl Hazırlanır?

Ben gülbeşeker yapımını kitaplarda okumadan önce, Isparta’da bir gül bahçesinin kenarında, Ayten hocam’dan pratik olarak öğrenmiştim. Bu nedenle biraz sonra aşağıda belirteceğim üzere, hekimlerin reçetelerine göre ufak bir farklılık içeriyor vereceğim tarifim.

Gülbeşeker kurmaya, çiçeklerimizi toplayarak ve temizlik yaparak başlıyoruz...

Öncelikle 500ml cam bir kavanoz edinin

Bu kavanozu güzelce yıkayın ve kurutun  

Kullanacağınız kadar taze gül çiçeğini toplayın

Ve SADECE kullanacağınız kadarını toplayın ki gerisini arılar, böcekler ve kelebekler alsın (!)

Çiçeklerinizin taç yapraklarını ayırın ve temiz sudan geçirerek hafifçe temizleyin

Çiçeklerinin kullanmadığınız yeşil kısımları ve tohumlarını toprağa geri bırakabilirsiniz

Pembe taç yapraklarınızı sudan geçirdikten sonra hırpalamadan havluyla ıslaklıklarını alın

Her şeyimiz hazır şimdi başlıyoruz...

Bir kuş tutar gibi aldığınız bir veya iki avuç dolusu taze gül yaprağını kavanoza alın

Üzerine iki yemek kaşığı toz pancar şekeri ekleyin

Gül yapraklarınız bitene kadar bir-iki avuç gül, iki yemek kaşığı şeker devam edin

Bir yandan da toplam kaç kaşık toz pancar şekeri kullandığımızı sayın ve not edin

Gül yapraklarınız bittikten sonra çok fazla güç uygulamadan kavanozun içerisindeki pembe gül yapraklarını şeker ile 1-2 dakika ovun 

Tüm bu süreci ölçü bazında ifade etmek gerekirse; her şey bittiğinde kavanozumuzun içerisinde aşağı yukarı 1 ölçek taze gül yaprağı ve iki ölçek toz pancar şekeri oluyor.

Ve en önemlisi kavanozunuzun ağzına kadar dolmuş olmaması gerekiyor ve hatta güllerinizi ovma işlemini de tamamladıktan sonra kavanozunuzun en fazla yarısı kadar macun elde etmiş oluyoruz

Limon Konusu

Ben son 5 senedir senedir gülbeşeker kurarken, Ayten hocamın tavsiyesiyle - gül yapraklarını ovma aşamasında - bir limonun suyunu sıkarak, gülbeşekerime ekliyorum. Bir anlamda doğal koruyu olarak.

Bazı seneler limon yerine 1 çay kaşığı limon tuzu da kullandığım oldu.

Osmanlı hekimleri, benim okuduğum tariflerinde limon veya limon tuzu kullanmıyorlar. Dolayısıyla limon suyu ekleme veya eklememe tercihini size bırakıyorum.

Macunuzumuzu Kaç Gün Bekleteceğiz?

Güllerimizi şekerle ovma işlemini de tamamladıktan sonra kavanozumuzun ağzını kapatıp, 21 gün "güneşe ve yıldızlara arz ediyoruz".

21 gün sonra, gül yapraklarımızı ilk kurarken kaç kaşık şeker kullandıysak (hatırlarsanız sayıp ve not ediyoruz demiştim); kavanozumuza kullandığımız miktarın yarısı kadar daha şeker ekleyip, karıştırıyor ve gülbeşekerimizi 14 gün daha güneş ve yıldızlara arz ediyoruz.

Örneğin gülbeşekerimizi ilk kurarken 20 yemek kaşığı şeker kullandıysak, 21 gün sonunda 10 yemek kaşığı şeker ekliyoruz.

Etiketlemeyi Unutmayın

Bütün bu üretim sürecini sağlıklı bir şekilde yönetmek için bütün olgunlaştırma, ikinci şekerleme ve gülbeşekerinizin hazır olma tarihlerini not edin. Hatta ve hatta güllerinizi temin ettiğiniz bahçeyi de not edin ki, çok güzel bir gülbeşeker elde edecek olursanız, tekrar aynı bahçeden edinebilin çiçeklerinizi.

Aynısefa Maseratı tarifimle beraber paylaştığım etiket örneği çok beğenilmişti. Ben de gülbeşeker tarifim için de bir etiket tasarımı hazırlattım. Bu görseli de bilgisayarınıza indirerek çıktısını aldıktan sonra istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.

Gülbeşeker Ne İşimize Yarayacak?

Öncelikle gülbeşekerinizi hazırladığınız gibi, macun olarak tüketebilirsiniz. Bir çay veya tatlı kaşığı (size iyi geldiği kadar) ağır bir yemekten sonra yiyebilirsiniz...

Türk kahvesinin yanında - şık bir kaşık içerisinde sunarak - lokum yerine servis edebilirsiniz. Kahve midenizde yanma yapıyorsa iyi de gelecektir.

"Gül Mayası" olarak da anılan gülbeşeker'e farklı oranlarda su ve toz pancar şekeri ekleyip kaynatarak da bütün bir sene boyunca gül reçeli, gül şurubu veya gül şerbeti hazırlayabilirsiniz.

Gülbeşeker oldukça yoğun bir macun olduğu için, bir kavanoz reçel hazırlamak isterseniz kullanacağınız kavanozun 1/4'ü kadar gülbeşeker kullanmanız yeterli oluyor; kıvamını kaynatma esnasında eklediğiniz su ve ilave edeceğiniz şeker ile istediğiniz gibi ayarlayabiliyorsunuz.

Kendi yaptığınız bu gül şerbetini, yeni doğum yapmış lohusa bir yakınınıza - boya ve suni şekerle hazırlanan endüstriyel ürünlere sağlıklı bir alternatif olarak - armağan edebilirsiniz. Tabi gülbeşekerimizi şerbet veya şurup olarak hazırladığımız zaman yaprakları süzmeyi unutmuyoruz.

Son olarak alkol tüketiyorsanız bir kadeh kırmızı veya beyaz şarabın içerisine bir çay kaşığı gülbeşeker karıştırarak çok lezzetli bir bahar kokteyli de hazırlayabilirsiniz.

Umarım Bu Tarifi Faydalı Bulmuşsunuzdur...

Son olarak ufak bir bilgi; "iki kere şekerlenmiş" anlamına gelen “gülbeşekerin” gül ile hazırlanan macunlar arasında en tanınmış ve en çok kullanılan. terkip olması bir tesadüf değil. 

Orta Asya Türkleri’nden Osmanlı’ya kadar kadim tıp dünyasında bilinen ve kullanılan bir de nam-ı diyar gül balı var. Fakat o dönem bal zor bulunan ve pahalı bir ilaç olduğu için “gülbeşeker” gibi yaygın kullanılmıyor.

Gül balının tarifini de başka bir zaman paylaşırım sizlerle…

Olmaz, ben dayanamam hemen öğrenmek istiyorum derseniz; Ayten Hocam’ın kitaplarını alıp hem farklı gülbeşeker tariflerine, hem yine çeşit çeşit gül balı tariflerine, hem de gülle yapılan başka güzel kokulu ve şifalı tariflere ulaşabilirisiniz...

Sağlıkla kalın.

REFERANSLAR

Altıntaş, A. (2009) Gül, Gül Suyu: Tarihte, Tedavide ve Gelenekteki Yeri. Maestro, Istanbul

Altıntaş, A. (2014) Isparta Gülü: Önemi -Tarihçesi - Kullanılışı. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı, Istanbul

Altıntaş, A.(2018) Ruh ve Bedenin İlacı Gül. Milenyum Yayınları, İstanbul