Koruyucu Hekimlik & Kadim Tıp Geleneğimiz

Koruyucu hekimlik; hasta merkezli ve bireye özgü bir sağlık yaklaşımını benimser. Genetik, çevresel ve yaşam tarzı kaynaklı faktörlerin, birbirleriyle ve çeşitli rahatsızlıklarla ilişkileri üzerine çalışarak, hastalıkları önlemeyi amaçlar. Koruyucu hekimlik yaklaşımı, iyileşme ve iyi olma sürecinde, hastaya aktif roller verir.

Son zamanlarda gündeme sıkça gelmeye başlayan "koruyucu hekimlik" yaklaşımının, 5000+ yıllık tıp tarihi göz önüne alındığına, yeni bir sistematik olduğu pek söylenemez.

Örneğin modern tıbbın atası olarak kabul edilen Hipokrat, bugünün semptomatik tedavi yaklaşımının aksine, hastalıkların nedenlerini tespit etme ve ortadan konusuyla oldukça ilgilenmiştir.

Hipokrat, yaklaşık 2500 yıl önce tükettilen gıdaların sağlık üzerindeki etkisine dikkat çekmiş; su kirliliği, çevre kirliliği ve bir takım olumsuz alışkanlıkların hastalıklar üzerindeki etkileri hakkında çalışmalar yapmıştır.

Hipokrat'ın MÖ 5. yy'da sağlık ve diyet üzerine yaptığı çalışmalar, bilim dünyası tarafından yaygın olarak benimsenmiş ve bir çok modern araştırmanın temelini oluşturmuştur. Peki Hipokrat'ın en az diyet çalışmaları kadar ünlü ve bilimsel yayınlarda da sıkça referans verilen "Besinler ilacınız, ilacınız besininiz olsun" sözünün, toplam 60 metinden oluşan ve yaptığı bütün çalışmaların bir derlemesi olan Corpus Hippocraticum'un hiç bir yerine geçmediğini biliyor muydunuz?

Antik Yunan filozoflarından Aristo’nun "Canlı cansız her şeyin yapısı dört ana elementten oluşmuştur. Bunlar ateş, hava, toprak, sudur" fikri, Hippokrat'ın bu dört elementi insan vücuduna uyarlamasıyla "hümoral patoloji" teorisi olarak tıp tarihinde yerini almıştır. İbn-i Sina’nın El-Kanun Fi’t-Tıb adlı eseriyle popülerleşen teori, Batı'da 16.yüzyıl sonlarına kadar yaklaşık 600 yıl boyunca, tıp okullarında ders kitabı olarak da okutulmuştur. Humoral patolojiye, İslam coğrafyasında "ahlat-ı erbaa" (dört ahlat, dört sıvı) adı verilmiş ve bu teori Osmanlı tıbbının da temellerini oluşturmuştur.

Sağlık konusunda koruyucu tedbirlere öncelik ve önem veren Osmanlı hekimleri de insanı vücudundaki sıvıların (kan, sarı safra, balgam ve sevda) eşsiz kompozisyonuna göre; "Demevi", "Safravi", "Balgami" ve "Sevdavi" olmak üzere dörde ayırmışlardır. Teşhis ve tedavilerini bu dört sıvının belirleyici özelliklerine ve kendine has gereksinimlerinine göre geliştiren Osmanlı hekimleri, hastalarına özel beslenme ve yaşam tarzı tavsiyelerini hazırlarken yine "humoral patoloji" sistematiğini temel almışlardır.

"Humoral patoloji" sisteminde insanlar daha hasta değilken, hastalıklardan korunmak amaçlı doktora danışır. Humoral doktor ise; kişiye özel (kişinin vücudundaki sıvı dengesine göre) ve bütüncül bir yaklaşımla, kişinin yaşaması gereken iklimden coğrafyaya, tüketmesi gereken gıdalardan, stressiz bir hayat sürmesi için tercih etmesi gereken mesleğe kadar yaşam tarzı tavsiyeleri vererek, kişiyi hastalıklardan korumaya çalışır.

Belki de koruyucu hekimlik yaklaşımının bir sonucu olarak, o zamanlarda tutulan kayıtlar insanların daha çok akut durumlar yüzünden kaybedildiğine işaret ederken, günümüz insanının asıl sorunu kronik hastalıklar haline gelmiştir.

Günümüzden binlerce yıl önce dahi önemi bilinen, sonradan unuttuğumuz bir değer olan "koruyucu hekimlik" yaklaşımını, sistemli bir şekilde günlük hayatımıza yeniden dahil edebilirsek, toplumsal sağlığın artması ve toplam sağlık harcamalarının azalmasına adına büyük bir adım atılmış olacağını düşünüyoruz.

Biz bu noktada, koruyucu hekimlik uygulamalarının günlük hayata entegrasyonunda, halihazırda gelişmekte olan mobil sağlık teknolojilerinin büyük rol oynayacağına inanıyoruz. Bugün hepimizin ceplerine girmiş olan mobil bilgisayarlarda hızla yayılmakta olan Ada, MIT'nin geliştirdiği Fabulous ve Apple'ın geliştirdiği Health gibi önleyici sağlık uygulamalarının, geleneksel tıp hekimlerinin modern alternatifleri olma yolunda büyük adımlar attıklarını düşünüyoruz.

Sağlıkla kalın.

REFERANSLAR

Cardenas, D. (2013) "Let not thy food be confused with thy medicine: The Hippocratic misquotation" e-SPEN Journal xxx (2013) e1-e3

Clarke, E.A. (1974) "What is Preventive Medicine?" Can Fam Physician. 1974 Nov; 20(11): 65–68.

Mossensohn, M.S. (1971) Ottoman medicine : healing and medical institutions, 1500-1700. Albany, NY : State University of New York Press, c2009.

Tanalel, E. (2015) "İbn-i Sina'da Ahlat-ı Erbaa ve Tıbbi Bitkiler" Retrieved on 19.9.2018: http://ztbb.org/festival/geleneksel-tip-festivali-2015/ibn-i-sina-ahlat-i-erbaa-ve-tibbi-bitkiler/

Winau, R. (1994 ) "The hippocratic oath and ethics in medicine" Forensic Sci Int. 1994 Dec 16;69(3):285-9.