PARA Dergisi RÖPORTAJI: Dr.Rana Babaç Çelebi Hodan'ı Anlatıyor

Dr.Rana Babaç Çelebi'nin hodan bitkisi (Borago officinalis) özelinde PARA Dergisi'nin 2024 yılı 7. sayısı için verdiği röportajın tamamına aşağıdan ulaşabilirsiniz. Merve Gergin Yılmaz'ın dosya haberini aşağıda, röportajın sonunda bulabilirsiniz.

Hodan bitkisi nedir? Ne tür faydalar sağlar?

Hodan (Borago officinalis) starflower yani yıldız çiçeği olarak da bilinir. Çiçekli bir bitki ailesi olan Boraginaceae'nin tek yıllık bir mensubudur. 100 cm yüksekliğe kadar büyür, gövde ve yaprakların tamamı tüylü veya kıllıdır. Çiçekler genellikle mavi olup, bazen pembe ve beyaz çiçekli türleri de görülür. Yapraklar yenilebildiği için Avrupa'nın bazı bölgelerinde bu amaçla bahçelerde özellikle yetiştirilir. Ayrıca bitkinin tohumlarından elde edilen yağ için de ticari olarak tarımı yapılmaktadır. Geleneksel olarak Borago officinalis gastrointestinal, solunum sistemi ve kardiyovasküler bozukluklarda kullanılmıştır. Yalnız bitki hepatotoksik, mutajenik ve kanserojen olan pirrolizidin alkaloidleri içerdiği için tedavi amaçlı kullanımı kesinlikle bir doktor tavsiyesi ile gerçekleştirilmelidir.

Siz bu bitkiyi ne kadarlık alanda yetiştiriyorsunuz? Yıl içinde üretilen miktar nedir?

Biz bu bitkiyi Kaz Dağları'nda deneme amaçlı çok küçük bir alanda (100m2) diktik ve üretimin tamamını mutfakta gıda olarak tükettik. Hodan taze sebze olarak, salatalarda veya tabak süslemede kullanılır - yaprakları salatalık benzeri bir tada sahiptir. Çiçeği ise tatlı, bal benzeri bir tadı vardır. Dolayısı ile genellikle tatlıları ve kokteylleri süslemek için kullanılır - Avrupa'da lüks restaurantlarda en yaygın olarak buz küplerinde dondurulmuş olarak görürsünüz.

Bu bitkinin üretilmesine devlet destek veriyor mu?

Devlet dönem dönem tıbbi ve aromatik bitkilerin işlenmesi, kurutulması, paketlenmesi ve depolanmasına yönelik destek çağrıları açıyor. Hodan destek kapsamındaki bitkilerden. Yani hodan yetiştirmek için bu desteğe başvurabiliyorsunuz ama özellikle hodan yetiştiriciliğine yönelik planlanmış bir "eylem planı" yok.

Sizce hodan bahçesi kurmak kazandırır mı? Yeni girişimcilere ne söylemek istersiniz?

Alıcısını bulabiliyorsanız veya bir pazar yaratabileceğinizi düşünüyorsanız, her bahçe kazandırır. Ama bugün sadece hodan değil herhangi bir tıbbi bitki için "bu bitki çok kazandırıyor" demek mümkün değil çünkü hiç bir bitkinin pazarında bu etkiyi yaratacak ölçüde bir arz-talep dengesizliği mevcut değil. Tıbbi aromatik bitki işine girmek isteyen girişimcilere bu işin çok uzun soluklu bir iş olduğunu, "xyz bitkisinin yaprağının/kurusunun/yağının kilosu şu kadara gidiyormuş" gibi söylentilerle pazara girmenin doğru olmadığını söylemek isterim. Bir kere bahçe bakımı ve o bahçenin bütün bir yıl doğal ve beşeri faktörlere karşı korunması kendi başına zor bir iş olduğu gibi hasat itibariyle herhangi bir bitkinin hammadde veya katma değerli ürün haline getirilmesi de küçümsenmemesi gereken süreçler. Satış tarafı ise herhangi bir sektördeki satış gibi müşteri ziyaretleri, numune gönderimi, ürün analizleri, fuar katılımı, albenisi olan ve güven veren bir marka kimliği, kimi zaman minimum miktar garantisi ve benzeri pek çok değişken ve bolca koşturma gerektiriyor.

Bir dönümlük araziye ne kadar hodan bitkisi ekebiliriz ve bir dönümden ne kadar verim alabiliriz?

Hodan bitkisi bahçede nasıl çalışmak istediğinize göre (manuel veya makina ile) sıra üstü 25-30cm aralıkla ve sıra arası 50-70 cm olacak şekilde ekilir. Bu şekilde bir dönüme en az 6000 adet bitki ekimi yapılabilir. Yağ verimi için sıra arası mesafe daraldıkça sabit yağ veriminin arttığını tespit eden bir araştırma okumuştum. Çiçek ve yeşil gövde verimi bahçenin ekildiği coğrafya ve iklim koşullarına göre değişiklik gösterecektir. Mesela Samsun'da hodan üzerine çalışma yapan araştırmacılar bitki boyu 75 cm ve ana dal sayısı her bitkide 5 adet olacak şekilde gelişim gösteren hodanlarda, dekara yaş herba verimi yaklaşık 3,3 ton, drog verimini ortalama 650 kg ve tohum verimi 60-80 kg olarak tespit etmişlerdir.

Kilogram fiyatı nedir?

Dökme kuru hodan bitkisinin kg fiyatı kalite ve sertifikasyon durumuna göre 300TL ile 500TL arasında değişmekte. Hodan yağının hammadde olarak kg fiyatı ise yine sertifikasyon, toplam alım miktarı ve yağın menşeine göre 40 ila 80 Euro arasındadır.

Bahçe kurmanın ortalama maliyeti nedir? Kuracaklar için biraz bilgi verebilir misiniz? Nelere ihtiyaçları olacak?

Herhangi bir bahçe kurmanın maliyeti kurulacak bahçenin hangi il sınırının içerisinde olduğuna, bahçenin erişimi olduğu alt yapı imkanlarına (yol, su, elektrik vb) ve çalışacak işçinin nereden bulunduğu gibi faktörlere göre değişiklik gösterir. Fakat başlangıç maliyetleri arazinin satın alınması veya kiralaması, ekime hazır hale getirilmesi (taş varsa temizlenmesi, sürülmesi vb.), gerekiyorsa toprağın beslenmesi ve bakımını yapılması, hodan tohum tedariği, tohum ekimi için çalışacak işçi, bitkinin takibi ve bahçenin düzenli güvenliğinden sorumlu bir kişinin maliyeti veya yerine kurulacak çit ve kamera sistemi, hasat zamanı çalıştırılacak işçi, bitkinin son ürün hale getirilmesi için kiralanacak alan, kullanılacak iş gücü, ambalaj maliyeti, genel giderler (yol, telefon vb. masraflar) ve pazarlama maliyetleri olarak düşünülebilir.

Hangi bölgelerde yetiştirilmeye uygun bir bitkidir?

Hodan akdeniz bölgesine özgü bir türdür fakat bugün birçok başka bölgede yetiştiriciliği yapılmaktadır. Örneğin Avrupa'da İspanya'dan Danimarka'ya kadar gıda amaçlı olarak tüketilebildiği için bahçesi olan evlerde çok görürsünüz. Dolayısı ile iklim anlamında çok nazlı bir bitki değildir. Çok geniş bir pH spektrumunu tolere eder fakat nisbeten asidik, hafif nemli ve iyi drene edilmiş toprak sever.

Hodanın hasat dönemi ne zaman oluyor? Hodan bitkisinin yetişmesi için uygun İklim özellikleri nedir?

Hodan belirsiz bir büyüme alışkanlığına sahiptir. Karadeniz gibi görece ılıman ve yağışlı iklimlerde çiçeklenme mevsimi, Haziran'dan Eylül'e kadar devam edebilir. Daha sıcak iklimlerde hodan yılın büyük bir kısmında sürekli olarak çiçek açar. Tabi Türkiye gibi mikro iklimleri de çok olan bir coğrafyayı düşündüğünüzde, mutlaka ekim yapıldıktan sonra bitkinin söz konusu bahçede bütün bir yılının izlenmesi, gözlemlenmesi gerekir.

Hodan bitkisinin kullanım endüstrileri nereler oluyor?

Hodan tohumları omega 6 bakımından zengindir, hatta tohumları gama-linolenik asidin (GLA) en zengin kaynağıdır. Dolayısıyla yukarıda bahsettiğim gıda ve tıbbi amaçlı kullanımları dışında kozmetik sektöründe de tohumlarından soğuk sıkım yöntemi ile elde edilen yağ için kullanılan bir bitkidir.

Ülkemizde hodan bitkisinin bilinirliği ne düzeyde?

Daha önce de belirttiğim gibi Avrupa'da çok yaygın olduğu ve gıda amaçlı kullanıma yönelik bahçelerde bakıldığı için karşılaştırmalı olarak değerlendirdiğimizde Türkiye'de bilinirliği oldukça düşük ve daha çok yağı için yetiştirilen bir bitki diyebiliriz.