top of page
Yazarın fotoğrafıRâna Babaç

Bir zamanlar burçlar...


Bugün ağırlıklı olarak günlük ve aylık yayınlarda, başımıza gelebilecek potansiyel olayları takip etme amacıyla kullandığımız burçların, kadim kültürlerde dünya üzerindeki hayatı anlama ve anlamlandırmada çok önemli birer "araç”, "pusula" olduklarını biliyor muydunuz?


Türk bilginleri; “yıldızların gökyüzündeki konumlarından anlam çıkarma sanatı” (ilm-i ahkâm-i nücûm ya da tencîm) olarak ifade ettikleri astroloji konusunda, müthiş zengin minyatürlerle dolu, sanat eseri niteliğinde kitaplar yazmışlar, gök yüzü döngülerinin günlük hayat üzerindeki etkilerini anlatmışlardır.


Burçlar, farklı dönemlerde yazılan ansiklopedi formatındaki eserlerde, botanik dünyasındaki yaşam döngüsünü ifade etmede ve tarımsal faaliyetleri planlamada takvim olarak kullanılmış; bir takım eserlerde ise belli burç döngülerinde doğan kimselerin, hayatları boyunca yakalanmaya yatkın oldukları rahatsızlıklar üzerine bir takım genellemeler paylaşılmıştır.


Osmanlı'da da astroloji çalışmaları önemli bir yer tutmuş ve 15.yy itibariyle; yıllık takvimlerin hazırlanması, uğurlu zamanların belirlenmesi ve Ramazan ayı için imsakiye yapılması gibi sorumlukları olan resmi bir müneccimbaşılık makamı kurulmuştu.


En temel sorumluluğu hicri aylara göre yıllık takvimler hazırlamak olan bu makamın, o sene içinde gökyüzünde meydana gelecek olayları da kapsayan çalışmaları süslenir ve önce padişaha ardından sadrazama sonra diğer devlet erkanına takdim edilirmiş.


Müneccimlerin bir diğer önemli sorumluluğu ise devlet işlerinin yapılacağı uğurlu zamanların belirlenmesiymiş. “Zayiçe hazırlamak” olarak ifade edilen bu hesaplamalar neticesinde tahminleri doğru çıkan müneccimler binlerce akça bahşiş alırlarmış. "Zayiçe" bir işe başlamak için uğurlu zaman diliminin belirlenmesi işini ifade ederken, uğurlu saatlerin kedilerine ise "vakt-i sa’d" ya da "eşref saati" denirmiş. Göz yüzünün insan hayatı üzerinde etkili olduğuna inananlar, bu saatlere dikkat ederlermiş.


Takvimlerde bir de “Mevâki’-i Buruc” başlığı bulunurmuş. Burç özelliklerinin belirlenmesinde güneş, ay ve diğer gezegenlerin gökyüzü hareketleri değerlendirilir; hava ve ateş burçları erkek, su ve toprak burçları ise dişi nitelikli sayılırmış.


Elementlerine göre ise burçlar, aynı bugün olduğu gibi, aşağıdaki şekilde gruplanırmış:

  • Burc-ı bâdî (Hava): İkizler, Terazi, Kova.

  • Burc-ı âteşî (Ateş): Koç, Arslan, Yay.

  • Burc-ı âbî (Su): Yengeç, Akrep, Balık.

  • Burc-ı hâkî (Toprak): Boğa, Başak, Oğlak.


O zaman tek bir konu olarak kabul edilen astronomi ve astroloji bilimini tanımlamak için; ilim-i nücüm, ilm-i hey’et ve ilm-i eflak gibi terimler kullanılırken, her iki ilimle uğraşanları anlatmak için ise müneccim kelimesi kullanılıyormuş.


”Velikin bu burcları kim bulmışlardur, her burc bir yılduza müşabihdür. Ol yılduzlarun vasfı kimi sıgıra benzer, ve kimisi akrebe benzer ..." (Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat)

Aşağıda burç takvimini ve ilgili takım yıldızlarının gökyüzünde güneşe yaklaşmalarının insanlar için ne demek olduğuna dair kadim yorumları kısaca paylaşıyorum…

“Bil ki buruc on ikidür. Hükema bu on iki buruca suretler komışlardur. Birisi hamel suretindedür." (Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat)


Koç Burcu: Hamel, Bere-i felek, Burc-ı bere | 21 Mart - 20 Nisan

Savaşa veya sefere çıkmak için iyi bir zamandır. İlkbaharın başlangıç tarihi, güneşin Hamel burcuna girdiği tarihtir.


“Ol burc ateşidür. … Her kaçan kim Güneş Hamel burcına gelse, su anda azim revan olur" (Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat)


Boğa Burcu: Sevr, Burc-ı süreyya, Burc-ı gav | 21 Nisan - 21 Mayıs


Bu dönemde ekim/dikim yapmak, evlenmek, çiftlik hayvanı yatırımı yapmanın sonu iyi olur


“Sevr bir burcdur, hakidür, dişidür ve leylidür." (Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat)


İkizler Burcu: Cevza, Burc-ı dü-peyker | 22 Mayıs - 22 Haziran


Bu dönem edebi uğraşlarla ilgilenme dönemidir


“Cevza burcında altı yıldız vardur" (Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat)



Yengeç Burcu: Seretan, Burç-ı harçeng, Burc-ı hilal | 23 Haziran - 22 Temmuz


Bu dönem av ve özellikle su kuşu avı dönemidir. Seretân burcu ayın evidir.

“Seretan su burcıdur, leylidür, şimalidür. … Dahı gök yengeç suretinedür." (Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat)


Aslan Burcu: Esed, Burc-ı şîr | 23 Temmuz - 22 Ağustos


Bu dönem de sefere çıkma, savaş açma, düşman üzerine yürüme ve tılsım yazma dönemidir


“Esed od burcıdur, erkekdür."


Başak Burcu: Sünbüle, Azra, Burc-ı Huşe | 23 Ağustos - 22 Eylül


Bu dönem bilimsel ve sanatsal üretim zamanıdır.


“Sünbüle burcı hakidür dişidür sayfidür." (Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat)



Terazi Burcu: Mizan | 23 Eylül-22 Ekim


Bu dönem düğün mevsimine işaret eder, çocuklar bu dönemde okula gönderilir.


“Her kaçan ki güneş bu burca gelse, gece gündüz beraber olur." (Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat)


Ki biliyorsunuz bugün de okullar hala bu ayda açılır.


Akrep Burcu: Akreb, Kej-dum-ı felek | 23 Ekim - 22 Kasım


Bu dönem geometri ve astronomi üzerine çalışma dönemidir. Daima uğursuzlukla özdeşleştirilmiş akreb burcunun, yer yüzündeki hayata fitne getirdiğine neredeyse şüphe yoktu. Ay bu burçtayken kötülüklerden sakınmak gerekir, sefere çıkılmazdı.


“Akreb burcu sabitdür, abidür, dişidür." (Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat)


Yay Burcu: Kavs, Burc-ı keman, Han-i keman | 22 Kasım - 21 Aralık


Bu dönem inşaat dönemidir. Ay Kavs'a geldiğinde, yeryüzünde mutluluk ve huzur yayıldığına inanılırdı.

“Kavs burcı ateşidür, erkekdür, neharidür ve şarkidür." (Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat)



Oğlak Burcu: Cedy, Burc-ı büzgâle, Burc-ı bûz | 22 Aralık - 22 Ocak


Sefere çıkma, elçi gönderme dönemidir.


“Cedy burcı hakidür, kış burcıdur, dişidür." (Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat)



Kova Burcu: Delv, Delv-i sipihr, Sâkibü’l-mâ | 21 Ocak - 19 Şubat

Bahçe ve tarım işleri ile uğraşma dönemidir. Su elementinin hakim olduğu bir döngüdür.


“Bir koga suretinedür, içi tolu sudur. Bir yigit durmışdur, su çeker deli ile." (Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat)


Balık Burcu: Hût, Hût-i felek, Kevkehetü’s-semekeyn | 20 Şubat - 21 Mart


Balık burcunun güneşe yaklaştığı bu dönem kıymetli insanlarla görüşmeler yapma ve elçiler gönderme zamanıdır. Bu döngüde yapılacak olan tüm işlerin hayırlı olacağı düşünülürdü.


“Hur burcı abidür, dişidür." (Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat)



REFERANSLAR

And, M. (2007). Minyatürlerle Osmanlı – İslam Mitologyası. YKY Yayınları.

Arslan, M. (ed.)(2020) Tarihsel & Çağdaş Türk Lehçelerinde Tıp: Metinler, Tarih, Uygulamalar, Kavramlar, Terimler. Detay Yayıncılık, Ankara

Aydüz, S . "Osmanlı Devleti'nde Müneccimbaşılık". Osmanlı Bilimi Araştırmaları 0 (1995 ): 159-207

"Burç" İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı. Retrieved 10.3.2021 from https://islamansiklopedisi.org.tr/burc--astroloji

Erzurumlu İbrahim Hakkı. Marifetname.

Kut, G. (ed.) (2019) Tercüme-i Aca’ibül-Mahlukat. Türkiye Yazma Eserler Kurumu

Comentarios


bottom of page