Geleneksel Çin Tıbbı & Tedavi Yöntemleri
Geleneksel Çin Tıbbını gerçekten anlayabilmek ve öğrenebilmek için, Çin tarihi ve felsefesi başta olmak üzere, Çin kültürü hakkında derin bir bilgi birikimine sahip olmak gerekir. Bu yazı ile sizlere, bu binlerce yıllık geçmişi olan sağlık kültürünün öne çıkan bir kaç temel teorisinden ve tedavi yönteminden bahsederek, Geleneksel Çin Tıbbı hakkında genel bir fikir vermeyi amaçlamaktayız.
Taoizm
Taoizm MÖ 6. yüzyılda Lao-Tse tarafından ortaya atılmış felsefi bir görüştür. Bu görüşe göre her şey Tao'dur. Her şey Tao'dan akar, Tao'ya döner. Evren tanrısal bir güç tarafından yaratılmamış, doğanın bu temel ikilik rolüyle kendi kendine meydana gelmiştir. Tao evrendeki düzendir. Geleneksel Çin Tıbbıda bilimsel yaklaşımında "Taoizm" görüşünü temel alır. Yine Taoizmde bulunan “her şeyin doğal yaşam ile uyumluluğu” prensibinin etkileri, Geleneksel Çin Tıbbı sağlık yaklaşımının her noktasında görülebilir.
Taoizm ile paralel olarak antik Çin filozofları evrenin yin ve yang’dan oluştuğuna ve dünyanın var olma nedeninin de yine yin ile yang arasındaki devamlı alışveriş/akış kaynaklı olduğuna inanırlarmış. Bu çerçevede; durgun, içsel, azalan, soğuk ve soluk olan her şeyi "yin" ile nitelendirmiş; hareketli, dışsal, artan, sıcak ve parlak olan her şeyi ise "yang" karakterli kabul etmişlerdir. Yin ve yang arsındaki dengenin sağlandığı durumun ise ideal var oluş, veya Geleneksel Çin Tıbbındaki manası ile "sağlıklı olma hali" olduğuna inanmışlardır.
Meridyen Teorisi
Meridyenler ve kollateraller teorisi yaklaşık 2000 yıl önce oluşturulduğundan beri değişmeden kalmıştır. Meridyen ve kollateraller, yaşam enerjini (qi) ve kanın akış yoludur. Vücudumuzda 12 temel meridyen ve meridyenleri karşılıklı olarak birbirine bağlayan 15 temel kollateral vardır. Bu 12 meridyenin tümünün kendi titreşimi(nabzı) olduğu gibi bütün akupunktur noktaları da - bir kaç istisna hariç - bu meridyenlerin üzerinde bulunur. Vücudun herhangi bir bölgesinde veya bireyin zihinsel/ruhsal alanda yaşadığı ying/yang dengesizlikleri, yaşam enerjisi (qi) ve kanın akışı üzerinde bozulmalara/tıkanıklıklara neden olabilir.
Beş Element Teorisi
Geleneksel Çin Tıbbı için önemli teorilerden bir tanesi de "beş element teorisidir". Bu teoride farkı organları, hastalıkları, bireyleri, gıdaları ve aslında her şeyi nitelendirmek için, evreni meydana getirdiği düşünülen beş element (ateş, su, metal, toprak, tahta) kullanılır.
Bu elementler, söz konusu olan madde/kişi/hastalığın tedavisinin belirlenmesinde büyük önem taşır. Geleneksel Çin Tıbbı geliştirdiği tedavilerde nitelik olarak kullandığı renk ve tat gibi diğer özellikleri de yol gösterici olarak kullanır.
Örneğin Karaciğer; ağaç (tahta) elementine, tat olarak ekşiye karşılık gelir. Bir karaciğer rahatsızlığının teşhisini takiben, tedavisi için (yin-yang dengesinin yeniden sağlanması için), hastanın ekşi tadda sebze ve meyveler yemesi tavsiye verilir.
Geleneksel Çin Tıbbının Batı tıbbından bir diğer büyük farkı, sağlık yaklaşımında hastanın bünyesini göz önüne alarak, sendromları hastaya göre ayırt etmesidir. Bu modern bilimin “tekrarlanabilirlik” prensibi ile çelişkilidir çünkü Geleneksel Çin Tıbbında tedavi hastalığa göre değil, hastaya göre belirlenir. Geleneksel Çin Tıbbında bir insan, diğer bir insanla asla tam olarak aynı olamaz. Bu nedenle Geleneksel Çin Tıbbına göre dünyada birebir aynı tedaviye sahip de bir hastalık yoktur.
Geleneksel Çin Tıbbında yin ve yang arasındaki dengenin bozulmasının, kan ve yaşam enerjisi (chi) akışını bozduğuna inanılır. Bu dengesizliği düzelterek, hastaya sağlığını yeniden kazandırmak için uygulanan tedavi yöntemlerinden bazıları ise şöyledir: akupunktur, moksibüsyon, tıbbi bitkiler, akupressure
Geleneksel Çin Tıbbında Çeşitli Tedavi Yöntemleri
Tıbbi Bitkiler
Geleneksel Çin Tıbbında tıbbi bitkileri klinik olarak kullanılmaya başlamadan önce, bu materyal belli tekniklerle işlenmek zorundadır. En yaygın olan teknikler; pişirme, kavurma, yıkama, suda bekletme, arıtma, buharlama ve pişirmedir. İşlemler sırasında kimi zaman şarap, bal, sirke ve tuz da kullanılır. Otları işlenmenin amacı, bu nazik materyalin kullanımını kolaylaştırmak, onları toksik elementlerden arındırmak, tedavi edici güçlerini arttırmak ve kirliliği gidermektir.
Geleneksel Çin Tıbbında Ginseng yeryüzü ve gökyüzünün özlerinin kristalleşmiş halidir ve herhangi bir hastalığın tedavisi için ginseng kullanmak Çin’de kültürel bir olgudur.
Türkçe'ye yaygın olarak "iğnelemek" şeklinde çevrilen akupunktur tedavi sistematiğinde, vücudun belirli noktalarına çeşitli derinliklerde batırılan ince iğnelerle rahatsızlıkların tedavisi sağlanmaktadır. Bugün akupunktur uygulamalarında kullanılan iğneler; keskin uçlu taşlardan, taş iğnelerden, kemik iğnelerden, bambu iğnelerden, demir gümüş ve altın iğnelerden evrilerek son hallerini almışlardır. Tüm akupunktur noktaları meridyenler üzerinde bulunurlar. Meridyenler, iç organlarla (iç evrenle) bağlantılı olduklarından, hasta organda çi ve kan akışını düzenlemek için akupunktur tedavisi uygulanır.
Akupressure (Shiatsu)
Akupunktur ile aynı prensipte çalışan bir geleneksel Çin tıbbı tedavi yöntemidir. Bu yöntemde; parmaklar, el, dirsek, topuk vb. bölgelerde, vücut yüzeyindeki belli noktalara fiziksel basınç uygulanarak, kan akışı ve yaşam enerjisi qi'nin (chi) akışı düzenlenir. Kas ve iskelet sistemi ağrıları, depresyon, anksiyete, uyku bozuklukları, baş ağrısı ve mide bulantısı gibi çeşitli rahatsızlıkların tedavisinde uygulanmaktadır.
Moksibüsyon (Çince: 灸; pinyin: jiǔ)
“Moxa” (Pelin Otu) adlı bitkinin kurutularak cildin çok yakınında yakılması şeklinde uygulanan bir çeşit ısı terapisidir. Çi’nin akışını düzenlemek ve bedendeki çeşitli enfeksiyonları gidermek amacıyla uygulanır.
Tarak Tedavisi
Geleneksel Çin Tıbbı'nda özellikle doğum sonrası dönemde süt eksikliğini gidermek için tarak tedavisi uygulanıyor. Göğsü ahşap bir tarak kullanarak yüzlerce kez taramak - bir anlamda göğse masaj yapmak - bu bölgede "tıkalı" olan qi'yi uyararak, süt veriminin artmasını sağlıyor.
Sıyırma Terapisi
Önceden yağa batırılmış bir nesne (manda boynuzu, yeşim taşı, madeni para vb.) cilt koyu kırmızı bir renk alana kadar defalarca cilde sürülüyor, bu şekilde cilt sıyrılıyor. Kılcal damarların genişlemesini, ter bezi salgılarının artmasını ve kan dolaşımının hızlanmasını sağlayan bu yöntem özellikle kas ağrılarının tedavisinde öneriliyor.
Geleneksel Çin İlaç Bilimi
Geleneksel Çin ilaç bilimi; otlar, mineraller ve hayvan parçaları olmak üzere üç çeşit malzeme içerir. Geleneksel Çin Tıbbı'nda ilaç formüllerinin bileşiminde kullanılan maddeler: yönetici, başkan, yardımcı ve rehber olmak üzere dört gruba ayrılır. “Yönetici ilaç” reçetenin temel bileşenidir, “başkan” şifa etkisini artırmak için “yöneticiye” yardımcı olur, “yardımcı” reçetenin şifalandırıcı etkisini güçlendirir ve toksinleri kısıtlar, “rehber” ise diğer bileşenlere zarar görmüş bölge üzerinde çalışmaları için yol gösterir. Geleneksel Çin Tıbbı inancına göre yüksek etkili bir reçetenin ancak tek saydaki otların bileşimiyle hazırlanabilir.
REFERANSLAR
Aydın, E. (2016) Dünya ve Türk Tıp Tarihi. Güneş Tıp Kitap Evleri. İstanbul
Bauer, B. (Ed.) (2010) Mayo Clinic: Book of Alternative Medicine. Time Inc. New York.
Bray, F. & Porter, R. (1983) Companion Encyclopedia of the History of Medicine Vol. I. Routledge: London & New York
Lyons, A., Petrucelli, S. & Joseph, E. (1978) Medicine: An Illustrated History. Harry N. Abrams; Revised edition (February 1, 1997) New York
Yuqun, L. (2006) Geleneksel Çin Tıbbi. Mayıs 2016. İstanbul: Kaynak Yayınları.