Atlar & Aromaterapi: Davranış Bozukluğu Konusunda Çalışmalar
Tıbbi ve aromatik bitkilerden, çeşitli mekanik ve kimyasal yöntemlerle elde edilen özlerin, insan sağlığını korumak, sürdürmek ve hastalıkları iyileştirmek için bilimsel kanıta dayalı standart dozlarda ve uygun yöntemlerle kullanımı anlamına gelen “aromaterapi”; özellikle son 10 senede veteriner sağlık alanında da dikkat çekmiş ve Almanya başta olmak üzere Batı Avrupa ülkelerinde kedi, köpek ve atlarla ilgili bir çok bilimsel araştırma ve yayına konu olmuştur.
Aromaterapi, insan organizmasında olduğu gibi, hayvanlarda da farklı düzeylerde - fiziksel, duygusal, koşullandırmaya dayalı ve evrimsel - etki gösteren bir uygulamadır. Atlar, doğada av hayvanı olduklarından evrimsel süreçte kokuya karşı oldukça duyarlı hale gelmişlerdir. Bilimsel çalışmalar da, atların bu özelliklerinden dolayı farklı düzeylerde aromaterapi uygulamalarına oldukça iyi cevap verdiklerini göstermiştir.
Aromaterapi fiziksel düzeyde; özellikle kas-iskelet sistemi, deri ve solunum sistemi hastalıklarında oldukça etkin olarak kullanılabilmektedir. Veteriner hekimler günlük tedavi pratiklerinde uçucu yağları (okaliptüs (eucalyptus globulus), biberiye (rosmarinus officinalis), peppermint (mentha piperita), çay ağacı (melaleuca alternololia) vb.) görmeye ve bunlarla çalışmaya alışkındırlar. Öyle ki bugün at sağlığında yaygın olarak kullanılan bir çok veteriner sağlık ilacı içeriğinde aktif bileşen olarak çeşitli bitki özleri kullanılmaktadır.
Duygusal / psikolojik düzeyde ise, uçucu yağlar koku alma sinirlerinde kimyasal tepkileri tetikler. Bu tepkiler, beyinde farklı kimyasal mesajlara dönüşerek limbik sistemde hayvanın çeşitli uyaranlara karşı; rahatlama, harekete geçme, memnuniyet, korku vb. davranışsal tepkilerini ortaya koymasını sağlar.
Bugün veteriner fakültelerinden mezun herhangi bir veteriner hekim, lavanta uçucu yağı ile huzursuz bir atın ahırına girmenin faydalarını biliyor olsa da, birçok veteriner hekim uçucu yağların davranış bozuklukları ile çalışırken etkili birer araç veya uzun süreli/ağrılı tedavilerde ve/veya kronik hastalıklar sırasında hayvan refahını önemli ölçüde yükseltme potansiyeline sahip doğal bir yardımcı olduğunu bilmeyebilirler.
Büyük bir titizlikle yapılan bilimsel makale ve yayın taramalarını temel alan bu uygulamalar göstermektedir ki; yüksek kalitede katkısız uçucu yağların (% 5) seyreltilerek, soluma yoluyla atlara uygulanması, iyi planlanmış pozitif ilişkilendirme senaryoları ile birlikte - farklı davranış sorunlarının (tekrar eden garip davranışlar, itaatsizlik, travmaya dayalı davranış bozuklukları vb.) çözümlenmesinde etkili olmaktadır.
Peki davranış bozukluğuna sahip atlarla aromaterapi uygulamalarında nasıl bir yol izlenir?
Öncelikle herhangi bir aromaterapi uygulamasının çalışması için binici ve/ya at sahibinin, beraber çalıştığı uzman veteriner hekim ve/ya aromaterapiste karşı 100% dürüst ve açık olması gerekir. Atın klinik geçmişi, sosyal yönü, geçmiş travmaları ve daha bir çok değişken karşılıklı değerlendirildikten sonra aromaterapi uygulamasında kullanılacak uçucu yağlara ve izlenecek methoda karar verilir.
Atlarda - ve diğer evcil hayvanlarda - (yine tekrar etmek istiyorum) konu davranış bozuklukları ise, kullanılacak uçucu yağ seçiminde at/evcil hayvanınız seçicidir. Eğer bir at kendisine uzatılan uçucu yağ ile ilgilenmiyorsa, bu koku ilgisini herhangi bir seviyede çekmemiş demektir dolayısıyla bu uçucu yağ tedavinin koşullandırma veya pozitif ilişkileri kurma aşamalarında faydalı olmayacaktır.
Bu noktada aromaterapist söz konusu ata sunulacak kokuları, atın bireysel hikayesine göre seçer ve ata koklatır. Atın cevap verdiği uçucu yağlar önce atın kendini güvende hissettiği bir ortamda (ahırında) ve ideal olarak günlük çalışması bitip, yemini yedikten sonra kendisine (yine ideal koşullarda) binicisi tarafından bir hafta süreyle koklatılır. Bu sürecin de ardından yer çalışmaları başlar ve at hazır olduktan sonra binici/at sahibiyle biniş sırası uygulamalara geçilir.
Burada güzel olan - ve bu çalışmalar sırasında beni en çok mutlu eden şey - binicinin/at sahibinin, bir yandan güzel kokular ile çalışırken bir yandan atıyla belki de o güne kadar kurmadığı yakınlıkta bir ilişki kurmaya başlamasıdır. Bu çoğu zaman sadece davranış probleminin ortadan kalkmasında değil aynı zamanda at ve binici arasında güçlü ve karşılıklı anlayışa dayalı bir dinamik gelişmesinde de etkili olur.
Son olarak davranış bozuklukları söz konusu olduğunda, aromaterapi uygulamalarında kullanılan uçucu yağlar tek başlarına sihirli birer iksir etkisi göstermeyecektir. Dolayısıyla şunu bilmek ve kabul etmek gerekir ki davranış bozukluğu olan atlarda aromaterapi uygulamaları emek, zaman, gözlem, planlama ve disiplin gerektirir. Bugün "bilimsel kanıta dayalı bir uçucu yağ koklattım, yarın atım düzelsin" beklentisi gerçekçi değildir. Davranış bozukluklarına yönelik aromaterapi uygulamaları atlarda yaklaşık 1 -1,5 ayda cevap vermeye başlar.
Spesifik davranış problemlerine yönelik uzun soluklu interaktif uygulamalardan farklı olarak; yeni yer değiştirmiş, sahibi yeni değişmiş, ağır/ağrılı tedaviler gören, yeni ameliyat olmuş, stresli ve korkak atları rahatlatmaya ve hayat kaliyelerini arttırmaya yönelik aromaterapi uygulamaları da vardır. Raindrop yöntemi, masaj, ahır kokulandırma vb. Ben önümüzdeki haftalarda, ilk önce bu konuyla ilgili yazmak istiyorum sonra da at sahiplerinden izin alarak üzerinde çalıştığım vakaları (videolarıyla beraber) buradan paylaşmaya çalışacağım. Bir de yine bir noktada atlarla aromaterapi uygulamalarının fizyolojik boyutundan bahsetmek istiyorum.. Ben tüm bunlar için haftalarca beklemek istemiyorum diyorsanız bu Çarşamba, Alkuzu Binicilik Okulu'nda vereceğim "Atlar & Aromaterapi" eğitimine de katılabilirsiniz.
Son olarak maalesef Nisan ayı takvimim; seyahatler, kongreler, eğitimler ve diğer kişisel projeler derken bir anda çok kalabalıklaştığı için, yine çok beklenen ve sıkça sorulan evcil hayvanlar ve aromaterapi eğitimimi Mayıs ayında açacağım gibi duruyor. Fakat her durumda Nisan bitmeden hem buradan hem de sosyal medya hesaplarımdan duyuracağım.
REFERANSLAR
Allison, K. (1996) A Guide to Alternative Therapies for Horses. J. A. Allen & Co. London. ISBN: 0851316654
Bell, K.L.(2002) Holistic Aromatherapy for Animals. Findhorn Press. Scothland
Ferguson, C.E., Kleinman, H.F., Browning, J. (2013) "Effect of lavender aromatherapy on acute-stressed horses." Journal of Equine Veterinary Science Vol. 33 Pg.67–69
Ingraham, C. (1997) Aromatherapy for Horses. Kenilworth Press. Buckingham
Waran, N. McGreevy, P. & Casey, R.A. (2007) Training Methods and Horse Welfare. In: Waran N. (eds) The Welfare of Horses. Animal Welfare, vol 1. Springer, Dordrecht